সাধাৰণতে ‘ফাকে’ বা ‘ফাকেয়াল’ নামেৰে পৰিচিত টাই ফাকেসকল অষ্টাদশ শতিকাৰ শেষভাগত অসমত প্ৰৱেশ কৰা বৃহৎ টাই গোষ্ঠীৰ অন্যতম এটা দল। এই দলটিক থলুৱা লোকে ‘ফাকিয়াল’ নামেৰে জানে যদিও এয়া অপভ্রংশ স্বৰূপহে। ফাকিয়াল শব্দটো কেনেকৈ হ’ল এই সম্পর্কে এনেদৰে জনা যায়- ফাকেসকলক কি জাতৰ মানুহ বুলি থলুৱা লোকে সুধিলে তেওঁলোকে ‘ফাকে য়াত’ বুলি কৈছিল। কাৰণ ফাকে ভাষাত ‘জ’ ধ্বনিটো নথকাৰ বাবে ‘জাত’ শব্দটো ‘য়াত’ বুলিহে কৈছিল। এই ‘ফাকে য়াত’ শব্দৰপৰাই কালক্ৰমত ‘ফাকিয়াল’ শব্দব উৎপত্তি হ’ল। ফাকেসকল মূল ঠাইৰপৰা অসমলৈ প্ৰব্ৰজিত হৈ অহাৰ আগেয়ে ‘নাম টুৰুং’ বা ‘টুৰুং পানী’ নৈৰ পাৰত বসবাস কৰিবলৈ লয়। টুৰুং পানী নৈৰ পাৰৰপৰা আহি বুঢ়ীদিহিং নৈৰ পাৰত বাস কৰোঁতে বুঢ়াগোঁহাই ফৈদৰ ডেকা ফুকন চন্দ্র গোঁহায়ে ৰজাৰ আজ্ঞাবে ফাকেসকলক যোৰহাটলৈ লৈ আনে। মানব অসম আক্রমণৰ কালত সকলো বৌদ্ধধর্মী টাই মানুহকে ব্ৰহ্মদেশৰ ‘ম্যুং কং’ দেশলৈ উলটি যোৱাৰ আদেশ দি মানসকলে ফাকেসকলক লগতে লৈ যায় যদিও সেই সময়ছোৱা ভৰপক বাৰিষা আছিল আৰু পাহাৰীয়া বাট-পথ বোকা পানীৰে অতিশয় দুর্গম হৈ পৰা বাবে ‘নামচিক’ নৈৰ পাৰত মানসকলে ফাকেসকলক এৰি থৈ যায়। সেই কালছোৱাতেই ইংৰাজ শাসন আৰম্ভ হোবাত ফাকেসকল দুভাগ হৈ অসমত বসবাস কবিবলৈ লয়। ইয়াৰপৰাই ফাকেসকল কালক্ৰমত ডিব্রুগড় আৰু তিনিচুকীয়া জিলাৰ মুঠ নখন গাঁৱত সিঁচৰতি হৈ বসবাস কৰিবলৈ লয়।
বর্তমান ডিব্ৰুগড় জিলাৰ দুখন আৰু তিনিচুকীয়া জিলাৰ সাতখন গাঁৱত ফাকে লোকৰ বসবাস পোৱা যায়।
এই গাঁৱকেইখন হ’ল –
ৰ) ডিব্ৰুগড় জিলাঃ

                          ক) নাম ফাকে (নাহৰকটীয়া)

                          খ) টিপাম ফাকে (জয়পুৰ)

চ) তিনিচুকীয়া জিলাঃ

                         ক) বৰফাকে

                          খ) মান ম

                         গ) নঙ লাই

                          ঘ) লঙ ফাকে 

                         ঙ) মুঙ লাঙ (লিডু)

                          চ) নিঙ গাম (লঙ টঙ, লিডু)

                         ছ) ফা নেঙ (জাগুন)

ফাকেসকল থেৰাবাদী বৌদ্ধধর্মীয় লোক। তেওঁলোকে নিজৰ ভাষা-সংস্কৃতি এতিয়াও অটুট ৰাখিছে। তেওঁলোক ঘাইকৈ দ্বিভাষী। অসমীয়া ভাষা তেওঁলোকে সুন্দৰভাৱে ক’ব পাৰে। ফাকেসকলৰ সংস্কৃতি ঐতিহ্যপূর্ণ। ‘পয় অক ৱা’, ‘মাই ক চুম ফাই’, ‘পয় ছাও কেন’ আদি তেওঁলোকৰ ঘাই উৎসৱ। ফাকেসকলৰ নিজা লিপি থকাৰ হেতুকে তেওঁলোকৰ মাজত ভালেমান পুৰণি তথা মূল্যবান পুথি পোৱা গৈছে। টাই ৰামায়ণ ‘লামামাও’, মহাভাৰত থম্ম পুত্তম’, সচিত্র ‘ফুঙ চেন’ আদি বিখ্যাত গ্রন্থ টাই ভাষাত পোৱা গৈছে।
আহোম, খামতি, ফাকে, টুৰুং, আইতন আৰু খাময়াং এই আটাইকেইটাৰ ভাষাৰ মূলটো একে হ’লেও আটাইকেইটাৰ মাজত পার্থক্যও বিৰাজমান। বিভিন্ন সময়ত অসমত প্ৰৱেশ কৰা টাই দলবিলাকে পূৰ্বৰেপৰা টাই ভাষাকেই কৈ আহিছে যদিও অসমভূমিত সিঁচৰতি হৈ বসবাস কৰোঁতে অন্য ভাষাৰ সংস্পৰ্শলৈ অহাত তেওঁলোকৰ ভাষাটোৰ মাজত শব্দৰ সুৰৰ উচ্চাৰণ, শব্দৰ ব্যৱহাৰ আদি দিশতেই ঘাইকৈ পৰিবর্তন ঘটিছিল। ফাকেসকলে ব্যৱহাৰ কৰা টাই ভাষাটোত অন্য কেইটা দলে ব্যৱহাৰ কৰা টাই ভাষাতকৈ কিছুমান দিশত ভিন্নতা দেখা যায়।
টাই ভাষাৰ ঘাই বৈশিষ্ট্য হ’ল- ই সুৰাশ্রয়ী, একাক্ষৰী আৰু অৰূপাত্মক। ফাকে ভাষাত পাঁচটা সুৰ পোৱা যায় বুলি ভীমকান্ত বৰুৱাই উল্লেখ কৰিছে। তেখেতৰ মতে সুৰকেইটা হ’ল

ক) উদাত্ত

খ) অনুদাত্ত

গ) স্বৰিত বা সম

ঘ) উদাত্ত উন্নত

ঙ) অনুদাত্ত অনুন্নত
শব্দৰ ওপৰত আৰোপিত বিভিন্ন সুৰ অনুসৰি শব্দটোৰ অর্থও ভিন্ন হয়। সুৰৰ প্রাধান্য থকাৰ হেতুকে অন্য সুৰবিহীন ভাষাৰ তুলনাত ফাকে ভাষাৰ শব্দ সংখ্যা সীমিত।
ফাকে ভাষাত মুঠতে নটা স্বৰধ্বনি পোৱা যায়। ইয়াৰ উপৰি স্বৰৰ হ্রস্ব আৰু দীর্ঘ এই দুটা ৰূপো পোৱা যায়। বিশিষ্ট স্বৰধ্বনিকেইটা হ’ল- ই এ’ এ আ আ উ ও অ’ অ। ফাকে ভাষাত ‘আ’ কেন্দ্রীয় উচ্চ স্বৰধ্বনি পোৱা যায়। ফাকে ভাষাৰ ধ্বনিগত দিশৰ এটি উল্লেখযোগ্য বৈশিষ্ট্য হ’ল এই ভাষাত কণ্ঠ্যস্পর্শ (Glottal stop) ধ্বনিটো বিশিষ্ট ব্যঞ্জন ধ্বনি হিচাবে পোৱা যায়।
ফাকে ভাষাত ব্যবহৃত নির্দিষ্টতাবাচক শব্দ কেতবোৰ হ’ল- ‘ক’, ‘আন’, ‘মাও’ আদি। আনহাতে ক্ৰিয়াৰ নঞর্থকতা বুজাবলৈ ক্ৰিয়াৰ আগত ‘মাও’, ‘য়া’, ‘পাই’, ‘আঁঙ’ আদি ব্যৱহাৰ কৰা হয়। বহুবচন বুজাবলৈ বিশেষ্য আৰু সর্বনাম শব্দৰ পাছত ‘খাও’ যোগ কৰা হয়। ফাকে ভাষাৰ বাক্য গাঁথনি স্বৰূপটো হ’ল কর্তা+ ক্রিয়া + কর্ম। ফাকে লিপি ঘূৰণীয়া আৰু ই ব্রাহ্মীলিপিৰ অন্তর্গত।
ভাষাক কেৱল ভাৱ প্ৰকাশৰ মাধ্যম বুলি ক’লেই ইয়াৰ গুৰুত্বৰ ওৰ নপৰে, ভাষাৰ গুৰুত্ব মানৱ সভ্যতাত সুদূৰপ্ৰসাৰী। ভাষাৰ মাধ্যমত ভাৱৰ আদান-প্রদান কৰিব পৰা ক্ষমতাই মানুহক ইতৰ প্ৰাণীৰপৰা পৃথক কৰি ৰাখিছে। ভাষাৰ অধ্যয়ন আৰু চৰ্চাই তাৰ বিকাশত অশেষ অৰিহণা যোগায়। উল্লেখযোগ্য যে ফাকে ভাষা এটা ঠেক পৰিসৰৰ ভাষাহে। শব্দৰ সুৰ অনুধাৱন তথা শিকনৰ ক্ষেত্ৰত থকা জটিলতাই ভাষাটোৰ প্ৰসাৰৰ ক্ষেত্ৰত সমস্যা সৃষ্টি কৰি আহিছে। ভাষা পৰিবৰ্তনশীল হোৱাৰ হেতুকে এই ভাষাৰো অস্তিত্বৰ সংকট হ’বলৈ আৰম্ভ কৰিছে। শেহতীয়াকৈ ইউনেস্ক’ই এই ভাষাক ‘চিভিয়াৰলি এনডেনজাৰড’ ভাষা হিচাপে স্বীকৃতি দিছে। তদুপৰি ‘ৱিকিপেডিয়া’ত বিপন্নপ্রায় বুলি চিনাক্ত কৰা ভাৰতবৰ্ষৰ ১৯০ টা ভাষাৰ ভিতৰত টাই ফাকে ভাষা অন্যতম।

০.০২ অধ্যয়নৰ পৰিসৰঃ

ফাকে ভাষাৰ একে গোষ্ঠীয় আহোম আৰু খাময়াও ভাষা কওঁতাৰ সংখ্যা দিনক দিনে নোহোৱা হৈ আহিছে। ভাষাবিজ্ঞানৰ দিশৰপৰা কোনো এটা ভাষা হেৰাই যোৱাটো সহজ ঘটনা নহয়। এই অধ্যয়নৰ জৰিয়তে ভাষাটোৰ সামগ্রিক দিশত আলোকপাত কৰিবালৈ যত্ন কৰা হৈছে।